Joseph Murray agus an Ré Réabhlóideach

Sular ceapadh é le bheith ag obair i mBun Dobhráin bhí sé ag obair ar feadh tréimhsí gearra i Muineachán agus i mBaile Locha Riach, Co. na Gaillimhe. In 1923, thug iar-phríomhoide ar scoil na mbuachaillí i mBun Dobhráin, an tUrramach Quigley, fianaise maidir le barr feabhais Murray mar mháistir cónaitheach leis an scoil sin i mBun Dobhráin ag rá: ‘during that time he gained the highest esteem by his splendid fidelity to his duty and his kindness and success with his pupils’. (P/183/2/3/3).

Ar feadh cuid den am sin bhí cónaí air i ndílleachtlann na mbuachaillí i mBun Dobhráin. Bhí sé páirteach sa CLG agus i gConradh na Gaeilge, dhá rud a raibh suim aige iontu ar feadh a shaoil.

Is léir gur aithníodh é mar fhear le cáilíochtaí ceannaireachta ó aois óg, ag deireadh 1917 d'iarr Ben Maguire, TD neamhspleách do Liatroim, ar Murray complacht de chuid na nÓglach a eagrú i mBun Dobhráin. Ar dtús níor ghlac Murray le céim agus d'fhan sé sa chúlra mar oifigeach faisnéise, rud a chuir cosc ar an iomarca airde a tharraingt ar a chuid gníomhaíochtaí. Le linn Olltoghchán deifnídeach 1918, chuaigh Murray i mbun feachtais d'iarrthóir Shinn Féin P J Ward sna Cealla Beaga agus sa cheantar máguaird. (P/183/1/3)

Eagraíodh complachtaí de chuid Óglaigh na hÉireann i gcathláin i ndeisceart Dhún na nGall faoi dheireadh 1919. Ba é Bun Dobhráin Cathlán Uimh. 1, le Complachtaí ó Bhun Dobhráin, Béal Átha Seanaidh, Béal Leice, Cionn Locha, an Tulachán, Baile an tSratha agus Baile Dhún na nGall.

I lár 1920 go lár 1921 bhí an leibhéal is airde de ghníomhaíocht an IRA i ndeisceart Dhún na nGall le linn Chogadh na Saoirse. Bhí baint ag Murray le ruathair agus ionsaithe éagsúla ar Chonstáblacht Ríoga na hÉireann (RIC) agus ar fhórsaí na Breataine, lena n-áirítear ruathar ar an oifig Custam i mBéal Átha Seanaidh an 30 Bealtaine 1920. I measc na ngníomhaíochtaí eile bhí ruathar ar bheairic RIC i mBéal Leice i Meán Fómhair 1920 (P/183/3). I measc na ndoiciméad sa bhailiúchán seo tá cárta ballraíochta Shinn Féin Murray do 1921 – 1922 (P/183/3/13).

I ndiaidh beirt daoine tábhachtacha áitiúla a ghabháil, Thomas McShea agus Patrick Johnston go luath i mí Aibreáin 1921, toghadh Murray mar Leas-Oifigeach i gCeannas (O / C) ag cruinniú d'fhoireann an Chathláin agus d'oifigigh na Complachta. I ndiaidh don RIC athair Chaptaen James Connolly, captaen Chomplacht Chionn Locha, a dhúnmharú, d'éirigh Murray níos gníomhaí go hoscailte. D'fhág sé an dílleachtlann áit a raibh sé ag fanacht agus d'éirigh sé as a phost ann. Go gairid ina dhiaidh sin, threoraigh sé ruathar ar stáisiún iarnróid Bhun Dobhráin agus scrios earraí Bhéal Feirste a ndearnadh baghcat orthu (P/183/1/3). Leanadh le ruathair ar oifigí poist agus ar ghnóthaí i mBun Dobhráin go dtí an sos cogaidh ar an 11 Iúil 1921 (P/183/3/6).

San áireamh sa bhailiúchán tá lámhleabhair airm, meabhráin agus teileagraim agus tuairiscí ar ghníomhaíochtaí ón Chéad Chathlán, an Ceathrú Briogáid (P/183/3).

Fógraíodh sos cogaidh idir fórsaí na Breataine agus an IRA ar an 11 Iúil1921. Téann an bailiúchán is saibhre d'ábhar cartlainne ó thréimhse an tsosa cogaidh go dtí tús an Chogaidh Chathartha. San áireamh tá comhfhreagras idir an Coirnéal Wickham agus Eoin O’Duffy, i mBéal Feirste, a bhaineann le goid clóscríobháin ó stór earraí stáisiún iarnróid Bhaile an tSratha ar an 20 Iúil - sárú ar an tsos cogaidh (P/183/3/7/1) agus litreacha eile a bhaineann le litir bhagrach (P/183/3/7/3) agus díchóimeáil phreas clódóireachta Chosantóir Dhún na nGall (P/183/3/7/2). Áiríodh ar na gníomhaíochtaí a measadh a bheith inghlactha a tharla le linn an tsosa cogaidh ná oiliúint leanúnach a chur ar Óglaigh agus ar ‘innealtóirí allamuigh’, agus cruinnithe Cathláin agus Briogáide de réir mar a léirítear sna doiciméid sa bhailiúchán. (P/183/3/8/).

D'athraigh céim Joseph Murray le linn thréimhse Chogadh na Saoirse/an tsosa cogaidh ó ‘Aidiúnach’ sa Cheathrú Briogáid, an Chéad Rannóg Thuaidh, go hOifigeach i gCeannas (O/C) go Leas-Bhriogáidire. Níor eintitis bhunaithe iad na cóimheasa ag an am, ach is fiú a thabhairt faoi deara nach dtagraíonn formhór na meabhrán sa bhailiúchán seo do na comhfhreagraithe de réir ainm, ach de réir céim amháin.

Tagraíonn meabhráin fosta do phríosúnaigh Bhriotanacha, go háirithe Albert Thompson agus Albert Yorke (P/183/4/4/13 - P/183/3/4/14), ar ghabh an IRA iad araon le linn Chogadh na Saoirse.

In ainneoin cothabháil an tsosa cogaidh, tharla sáruithe agus tharla ceann de na cinn is measa díobh seo ón 27 Bealtaine go dtí an 1 Meitheamh, 1922 i mBéal Leice agus Paiteogó nuair a tharla cathanna idir an IRA agus na B-Speisialtaigh. Tagraíonn roinnt doiciméad do na himeachtaí ríthábhachtacha sin as ar eascair bás ceathrar ball den IRA agus roinnt B-Speisialtach (P/183/4/1/1 – P/183/4/1/13); (P/183/4/24).

Le linn an tsosa cogaidh fiú roimh an Chogadh Cathartha coinníodh daoine aonair i bpríosúin agus i gcampaí príosúin, mar a léiríonn roinnt de na doiciméid. Mar shampla, i litir a scríobhadh i mí na Nollag 1921 chuig Gobharnóir Phríosún Bhéal Feirste Murray, iarradh cead cuairt a thabhairt ar bheirt phríosúnach de chuid an IRA a bhí i bpríosún i nDoire agus a cúisíodh i ndúnmharú póilín (P/183/3/8/19). Tá roinnt litreacha scríofa fosta ó dhaoine i gcampaí príosúin, lena n-áirítear ceann ó Michael O’Loughlin, a coinníodh i gCampa Fhionnúrach (is dócha ag fórsaí ar thaobh an Chonartha le linn thréimhse luath an Chogaidh Chathartha) as, ina fhocail féin, ‘obeying the orders of the man who was above me since the start. If we did not obey them we would be told we were cowards – we got no money out of the whole show only what we lost.’ Iarrann sé go ligfí amach ar parúl é cé go ndeir sé ‘can’t complain of our treatment as I could live here for the rest of my life….but I have six acres of meadow to cut ...' (P/183/4/3/1).

I measc na ndoiciméad suntasach eile sa tréimhse ama sin tá meabhráin ó Sheán Mac Cumhaill (McCool) go Murray mar Leas-Bhriogadóir, á ghairm chuig cruinnithe na Comhairle (e.g. P/183/4/4/1). Go gairid i ndiaidh shíniú an Chonartha Angla-Éireannaigh (6 Nollaig 1921), eisíodh meabhrán chuig Murray a léirigh éadóchas méadaitheach an Airm chun scoilt a chosc le linn na stoirme polaitiúla a bhí ag grúdú go gasta. D’ordaigh G. Glennon, Aidiúnach Rannóige, ‘no volunteer is to take part in any discussion on the present Peace Treaty as a member of the Army. The Army as such is to be kept free from politics and any man wishing to express his views may do so through a Sinn Fein Club.’ Agus é ar an eolas go raibh Arm na Breataine agus na B-Speisialtaigh go fóill ag coinneáil láithreacht gan choinne sa cheantar, thug meabhrán ón IRA rabhadh do Murray agus do phearsanra eile an Airm ‘take every precaution for their own safety, keep a vigilant eye on the movements of B Specials, insure all arms are under control, and to take step to prevent any ‘incendiary action by specials’. (P/183/4/4/11).

Faoi mhí an Mhárta an bhliain sin bhí an staid pholaitiúil imithe in olcas agus thug an Ceannfort Ginearálta i gCaisleán Dhroim Bó faoi deara gur iarradh i bhfógra i bPreas na hÉireann an lá sin go mbeadh coinbhinsiún ann ‘prohibited by order of the Dáil Cabinet’ agus d’ordaigh sé dó treoir a thabhairt do ‘all responsible officers that no delegates are to be allowed to attend any such convention that is to be held on Sunday.’ (P/183/4/4/17).

Cuirtear tús an Chogaidh Shibhialta agus an deighilt chinntitheach san IRA in iúl sa bhailiúchán trí thagairtí i meabhráin agus i seolta do na ‘Executive Forces’, rud a chiallaíonn fórsaí an IRA Frith-Chonartha a bhí ag neartú ag an am. Tá samplaí san ábhar cartlainne a bhaineann le cathanna Bhéal Leice/Phaiteagó i mí na Bealtaine agus i mí an Mheithimh 1922. Tuairiscítear i meabhrán ón 1ú Rannóg go Murray gur thrasnaigh na B Speisialtaigh ‘ Lough Erne and took up position in Magheramore Castle’ and were ‘later…attacked by ‘Executive Forces’ about Belleek and battle ensued.’ (P/183/4/1/6). Tugann tuarascáil eile do Murray ar an 27 Bealtaine rabhadh faoi leibhéal gníomhaíochta méadaithe go mór ó na Fórsaí Feidhmiúcháin, agus luann sé go leor ruathar, go háirithe ar gharáistí mótair, bagairtí foréigin, agus gabhálacha a dhéantar ar fhir a líomhnaítear gur gadaithe eallaigh iad. Luaitear sa tuarascáil fosta ‘it has since come to my learning that these men have been handed over to the Dáil troops in Sligo’. (P/183/4/5/3).

Cuimsíonn comhfhreagras iad siúd cosúil le Daniel Harkin, a ghabh na fórsaí ar son an Chonartha. (P/183/4/3/11). Tagraíonn an ráiteas lámhscríofa seo i mí Lúnasa 1922 dá ghabháil tráthnóna an 8 Iúil lasmuigh den séipéal i mBun Dobhráin agus dá choinneáil ina dhiaidh sin gan chúiseamh. I measc na seolta agus na meabhráin bhunaidh tá dhá mheabhrán lámhscríofa neamhdhátaithe ó Sheán Mac Cumhaill go dtí an Leas-Bhriogadóir Murray, ceann amháin ag ordú Murray a bheith i gceannas ar chruinnithe comhairle briogáide i gcampa oiliúna Bhéal Átha Seanaidh agus i gCeanncheathrú Bhéal Átha Féich. (P/183/4/4/1).

Áirítear sa bhailiúchán fosta roinnt cuntas nuachtáin ar phríomhimeachtaí le linn an Chogaidh Chathartha, lena n-áirítear bás Mhícheáil Uí Choileáin agus Airt Uí Ghríofa agus comóradh céad bliain an Chonartha Angla-Éireannaigh (P/183/4/6/1 - P/183/4/6/5).

Áirítear sa bhailiúchán fosta comhad comhfhreagrais idir Murray agus an Roinn Cosanta go príomha maidir le hiarratas Murray ar phinsean míleata faoi Acht na bPinsean Seirbhíse Míleata 1924 (P/183/8/2/1). Tá roinnt litreacha lámhscríofa ann fosta ó iarchomhaltaí eile den IRA, chuig Joseph Murray, (P/183/8/2/2 - (P/183/8/2/7). Is éard atá sa bhailiúchán fosta litreacha a scríobh fir sna 1930idí, ag lorg tacaíocht ó Murray dá bpinsin IRA seirbhíse míleata féin agus i go leor cásanna ag soláthar sonraí faoina rannpháirtíocht i gCogadh na Saoirse agus a mbaint le Murray (P/183/9/1 - P/183/9/11).

Tá líon beag grianghraf ann, mar shampla portráid de Joseph Murray óg in éide luath an Gharda Síochána (a tógadh i 1923 b'fhéidir); grianghraf de Murray i gcaipín airm/garda agus cóta mór, le gunna ina lámh (1921-23) agus grianghraif de in éide an Gharda Síochána, is dócha sna 1930idí (P/183/10/1 - P/183/10/3). Tá grianghraf cárta poist ann fosta de 24 fhear óga lena n-áirítear Murray le linn Chogadh na Saoirse. Tá gunnaí á n-iompar acu go léir (P/183/10/4).

Tá roinnt litreacha agus sleachta nuachtáin sa bhailiúchán a thugann ómós do Joseph Murray, nuair a fhágann sé poist áirithe de chuid an Gharda Síochána, nuair a théann sé ar scor agus nuair a fhaigheann sé bás. Tá a Bhonn Seirbhíse maidir le Cogadh na Saoirse mar chuid den bhailiúchán (P/183/7/3). Tagraíonn litir amháin a scríobhadh in 1939 ar imeacht dó don ‘impartiality, unparalleled consideration, fairness and genuineness with which you always met us as an officer and a comrade,…as a deep and heartfelt regret at your departure from our charge’ (P/183/7/1/4). Molann litir eile é as a ‘genius’ agus é ag forbairt na bhFórsaí Cosanta Áitiúla (LDF) le linn na mblianta Éigeandála nuair a bhí sé lonnaithe i gCill Dalua (P/183/7/1/5).

Ar deireadh, dán lámhscríofa uathúil le Joseph Murray dar teideal 'The Tricolour' a thosaíonn mar seo: ‘Immortal as the ivy plant which clings on wall and tree when autumn leaves have fled…’Is fianaise é an dán ar an bhraistint láidir tírghrá a mhothaíonn Murray a léirítear ní hamháin ina fhocail féin ach sna gníomhartha atá doiciméadaithe chomh maith sin sna páipéir seo. (P/183/11/1/1).